Strona opracowana w ramach projektu: Bo wszystko zaczyna się od kobiet… – Wirtualna historia działalności Kół Gospodyń Wiejskich Powiatu łowickiego
realizowanego przez LGD „Ziemia Łowicka” współfinansowanego z Budżetu Województwa Łódzkiego
Pierwsze Koła Gospodyń Wiejskich w Polsce powstały pod koniec XIX wieku – jeszcze pod zaborami. Zrodziły się jako integralna część Kółek Rolniczych – obie te organizacje rolnicze są najstarszymi – mają więc najbogatsze tradycje, które warto poznać.
Dzisiaj na terenie powiatu łowickiego Spółdzielnie Kółek Rolniczych zachowały się tylko w trzech gminach: Łowicz, Nieborów i Zduny. Koła działają przy nich lub jako odrębne stowarzyszenia, mogą także od 2018 roku rejestrować się w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. We wrześniu 2024 roku w Krajowym Rejestrze Kół Gospodyń Wiejskich widniało 46 tych organizacji z powiatu łowickiego.
Jako pierwsze w kraju, w 1862 roku, powstało Włościańskie Towarzystwo Rolnicze w Piasecznie na Pomorzu Gdańskim. W jego statucie znalazły się zapisy dotyczące oświaty włościan, rozwoju gospodarczego i podniesienia urodzajności gleby. Nie trzeba było długo czekać, aby podobne organizacje powstała w innych miejscach, tworząc całą sieć, z której każde ogniowo podejmowało nieco inne formy pracy – w zależności od potrzeb.
W 1866 roku, na bazie tych organizacji, powstało Towarzystwo Gospodyń w Piasecznie, największy wkład w jego działalność mieli właściciele ziemscy, księża i nauczyciele, a także chłopi – jednak ci wykształceni.
Celem Towarzystwa był rozwój gospodarności, propagowanie ogrodnictwa, popularyzacja regionalnego folkloru i zachowanie świadomości narodowej. Brzmi zupełnie znajomo, prawda? Bo przecież obecnie działalności kół przyświecają podobne cele.
Włościańskie Towarzystwo Rolnicze oraz Towarzystwo Gospodyń były strukturami samorządności wiejskiej. I to właśnie one stały się pierwowzorami późniejszych Kół Gospodyń Wiejskich – choć te pierwsze organizacje miały różne nazwy, jak np. Koło Zjednoczonych Ziemianek.
Nieco bliżej powiatu łowickiego, bo w Janisławicach w gminie Głuchów, czyli w województwie łódzkim, w 1877 roku zostało założone pierwsze koło pod nazwą Koło Gospodyń Wiejskich. Jego rolą była wzajemna pomoc, organizowanie kursów z zakresu hodowli, uprawy, gotowania, pieczenia czy organizowanie wiejskich uroczystości. Zakres działania KGW na przestrzeni lat się zmieniał i wzbogacał – zgodnie z duchem czasu i postępem.
Autorem tekstów jest: Mirosława Wolska – Kobierecka
Maria Pietrzak
Przewodnicząca Rejonowej Rady Kobiet od roku 1997r.
Jolanta Perzyna
Wiceprzewodnicząca Rejonowej
Rady Kobiet od roku 2013r.
Pierwsze Koła w okolicach Łowicza powstawały w latach 20. XX wieku i wcale te początki nie były łatwe. Z opracowania „Kółka Rolnicze w powiecie łowickim”, jakie w 1977 roku napisał Tomasz Kazimierowicz wynika, że w 1920 roku na terenie powiatu łowickiego została zatrudniona pierwsza instruktorka – Seroczyńska. Była młodą osobą, w wieku 20-21 lat, a zadanie jakie jej powierzono nie należało do łatwych – miała pomagać w organizowaniu kół i pomagać im w pracy. Po roku z pracy zrezygnowała. Tu warto dodać, że instruktorka prawdopodobnie zatrudniona była przez Centralny Związek Kółek Rolniczych w Warszawie, który otrzymał na ten cel dotację z Ministerstwa Rolnictwa.
„Ale ta pionierska robota w tamtym czasie była trudna. Uświadomionych społecznie kobiet na terenie powiatu było mało, a niektóre – może bardziej rozgarnięte, obyczajowo były czasami niezrozumiane, nie uznające jakichś osób, nawet z wykształceniem.” – napisał Tomasz Kazimierowicz we wspomnianym opracowaniu.
Łącznie na terenie powiatu w latach międzywojennych działało kilkanaście Kół, początkowo jako Koła Zjednoczonych Ziemianek – a ich biuro mieściło się przy ul. Podrzecznej, blisko Rynku. Instruktorką z ramienia tej organizacji była Arela Cebelińska – nieco starsza od pierwszej istruktorki, uchodząca za dobrego fachowca i dobrą organizatorkę. Ona odeszła z pracy w Łowiczu na początku 1922 roku, ale swoją misję kontynuowała dalej na innym terenie w strukturach Centralnego Związku Kółek Rolniczych.
W latach późniejszych pracą wśród kobiet zajmowały się osoby z C.Z.K.R. lub z Wydziału Kółek Rolniczych w Centralnym Towarzystwie Rolniczym, w 1934 roku obie organizacje się połączyły w Centralne Towarzystwo Kółek i Organizacji Rolniczych, którego prezesem został chłop – Tomasz Wróbel.
„Organizacja powiatowa rolnicza – może nawet dobrze obsadzona pod względem sił fachowych – nie pulsowała życiem w terenie, nie mogła wpływać na rozwój spółdzielczości wiejskiej i życia kulturalnego wsi. Organizacja była jakby urzędem rolniczym, a nie powiatowym ośrodkiem roboty.” – zauważa już wcześniej tu cytowany Tomasz Kazimierowicz.
Pracował w tym urzędzie w latach 20. XX wieku, a następnie wrócił do niego w 1934 roku, po 11-letniej przerwie. Jak zauważył, w tymże 1934 roku pracowało w nim kilku instruktorów, w tym Szczepan Bojusz jako kierownik i instruktor hodowli, a także Feliks Jakubiak i Stanisława Curyłto – jako instruktorzy, Jadwiga Bogus – jako instruktorka Kół Gospodyń Wiejskich i Jan Cieślak – jako instruktor od doświadczeń roślinnych. Zdaniem Tomasza Kazimierowicza zespół był liczny i fachowy, jednak dość staroświecki z działaniu.
W sprawozdaniu od 1 kwietnia 1938 roku do 31 marca 1939 jako instruktorka KGW wymieniona jest już inna osoba – Jadwiga Godziszewska.
Towarzystwo Kółek i Organizacji Rolniczych w Łowiczu miało swoją Radę i Zarząd, a także Komisję Rewizyjną – w nich wiele znakomitych nazwisk jak m.in. prezes – Teofil Kurczak, członek Zarządu – Wiktoria Dzierżkowa. W jej strukturach działały sekcje oraz organizacje autonomiczne, a wśród nich Powiatowa Organizacja Kół Gospodyń Wiejskich.
Powiatowa Organizacja Kół Gospodyń Wiejskich liczyła ona wówczas 52 koła, do których należało łącznie 600 czlonkiń z wykupionymi legitymacjami. Zarząd tworzyły: Wiktoria Dzierżkowa z Szymanowic, Katarzyna Okraskowa z Osin, Elżbieta Stańczykowa z Retek, Maria Burzykowska z Zabostowa i Kazimiera Michalska ze Zduńskiej Dąbrowy.
Przedwojenne KGW na terenie powiatu łowickiego prowadziły 15 letnich – jak to wóczas nazywano – dziecińców i jedno stałe ogniwo Matki i Dziecka w Bocheniu. Zimą aż 30 Kół prowadziło świetlice. O szerokim wachlarzu działalności świadczą: 4-tygodniowe kursy gotowania – zorganizowano takich aż 6 cykli; 3-tygodniowe kursy pieczenia – 8 cykli; kurs robienia przetworów owocowych, 1-miesięczny kurs kroju i szycia, w którym wzięło udział 16 uczestniczek; 2-tygodniowe kursy trykotarstwa – odbyły się 3, a skorzystało z nich 45 uczestniczek.
Członkinie KGW aktywnie pracowały w 27 zespołach konkursowych warzywnictwa, brały udział w 2-dniowych kursach oświatowych (organizowanych 5 razy), wyjeżdżały na wycieczki do Łowicza oraz Warszawy.
Rozkwit Kół Gospodyń Wiejskich nastąpił po przemianach w październiku 1956 roku. Wtedy też bardzo rozwinęły się najbardziej popularne formy pracy:
Program działalności Kół Gospodyń Wiejskich jest wciąż bardzo bogaty, ponieważ wynika on z potrzeb kobiet i ich rodzin oraz potrzeb wsi. Jest on stale dostosowywany do zmieniających się warunków i wzbogacany o nowe formy działania.
Bardzo dobre dla kół były lata 70. i 80. ubiegłego wieku. W Rejonowym Związku istniała wówczas kilkuosobowa sekcja do spraw KGW pod kierownictwem Czesławy Czerwińskiej i Wiesławy Niebudek.
W latach 1977-1980 zorganizowanych zostało aż 1.235 kursów i pokazów, w których łącznie udział wzięło 23.890 kobiet! W tym też czasie organizowany był konkurs dla Kół Gospodyń Wiejskich, cieszący się olbrzymim zainteresowaniem. Uczestniczyło w nim 4.500 kobiet, które startowały w 380 zespołach.
Najaktywniejsze były wówczas koła z terenu gmin Zduny oraz Kocierzew Południowy. Wszystkie Koła na terenie powiatu łowickiego zrzeszały około 9.000 członkiń, działało przy nich nawet 8 ludowych zespołów artystycznych.
Ta działalność mocno przystopowała na początku lat 90. – wtedy miej aktywne koła zawiesiły swoją działalność.
Pod koniec lat. 90. ubiegłego wieku w działalności Kół nastąpiło ożywienie. Panie z gmin Chąśno, Łowicz i Kocierzew Płd. były widoczne poprzez aktywny udział w corocznych konkursach takich jak np. na Babę Wielkanocną czy Stół Wigilijny. Jedną z nagród za zajęcie I miejsca było zaproszenia do programu Telewizji Polskiej „Kawa czy herbata”.
Koła Gospodyń Wiejskich od początku istnienia współpracowały i współpracują z wieloma instytucjami – samorządami gminnymi, Starostwem Powiatowym w Łowiczu, placówkami kultury, Ochotniczymi Strażami Pożarnymi i Wojewódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach.
Dzięki instruktorom WODR zorganizowanych było wiele szkoleń, kursów i pokazów. W ostatnich latach WODRR zredukował liczbę instruktorów, co niekorzystnie wpływa na działalność KGW.
Współpraca z OSP jest natomiast wyjątkowa, ponieważ wiele pań z KGW należy jednocześnie do lokalnych jednostek straży – jako członkinie wspierające, członkinie czynne lub honorowe. Dlatego też obie organizacje podejmują się wspólnych przedsięwzięć czy organizacji imprez. Dla przykładu w 2006 i 2007 roku KGW i OSP zorganizowały wspólnie imprezy integracyjne, w których łącznie udział wzięło około 1.300 osób.
Formą działalności, która cieszy się bardzo dużą popularnością są wyjazdy autokarowe do dużych miast, sanktuariów, teatru i kina. Wycieczki takie są świetną odskocznią od codziennej pracy w gospodarstwie, stwarzają też możliwość poznania innych części kraju, kształtowania światopoglądu, a również budowania integracji wśród uczestniczek.
Kobiety chętnie włączają się w nietypowe inicjatywy – a do takich można zaliczyć organizowane w gminach Bielawy i Zduny konkursy o tematyce przeciwalkoholowej i przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Są w tej dziedzinie chętne do działania, ponieważ rozumieją, że tego typu spraw nie można „zamiatać pod dywan”, ale trzeba mówić o nich głośno, wskazując miejsca, gdzie w razie potrzeby można szukać pomocy.
Aktywność zawodowa kobiet dotyczy tradycyjnie pełnionych przez nie funkcji: matki, gospodyni domowej, producentki rolnej, jaki współczesnych – pracujących zawodowo na stanowiskach, działaczek społecznych. Kobiety coraz częściej pełnią funkcję radnych w radach gmin, radzie powiatu, pełnią też funkcję sołtysa. W taki sposób kobiety mają duży wpływ na to co się dzieje w i gminach, w powiecie, A może również dlatego bardzo dobrze układa się im współpraca z samorządami, w tym wójtami i starostami.
Dzięki temu wiele imprez organizowanych jest wspólnie, niektóre stały się już tradycją. Należą do nich festyny, dożynki, spotkania noworoczno-opłatkowe, Dzień Kobiet, Dzień Matki. Koła gospodyń wiejskich obecne były przy organizowanych niegdyś imprezach powiatowych: Biesiadzie Łowickiej i dożynkach. Obecnie trudno wyobrazić sobie łowickie żniwa bez udziału Kół Gospodyń Wiejskich.
Opisując historię KGW należy wspomnieć o symbolach którymi są odznaki okolicznościowe, medale i sztandary. Na terenie powiatu łowickiego Koła mogą poszczycić się kilkoma sztandarami: najstarszy z nich pochodzący z 1927 roku należy do KGW Oszkowice i został ufundowany z okazji 20-lecia powstania tamtejszego Koła Rolniczego i Koła Gospodyń Wiejskich.
Swój sztandar posiada również Gmina Rada Kół Gospodyń Wiejskich w Zdunach, sztandar został poświęcony w 2012 roku widnieje na nim święta Marta – opiekunka gospodyń. Główną inicjatorką powstania tego sztandaru była Jolanta Perzyna – przewodnicząca Gminnej Rady Kobiet w Zdunach.
Wizerunek św. Marty widnieje również na sztandarze Gminnej Rady Kół Gospodyń Wiejskich gminy Łowicz. Sztandar wykonała znana twórczyni ludowa Anna Staniszewska.
10 grudnia 2023 roku został on poświęcony w łowickiej katedrze. – Sztandar to ważny symbol, ale i element pewnej tradycji. Będzie nam towarzyszył w ważnych chwilach i będzie symbolem wspólnoty łączącej wszystkie Koła Gospodyń Wiejskich gminy Łowicz – mówiła podczas tej uroczystości Anna Rybus.
Wyjątkową formą uhonorowania są medale: Order Serca – Matkom Wsi, wcześniej funkcjonował również medal Zasłużony dla Kółek Rolniczych.
W ostatnich latach nastąpił wzrost aktywności Kół Gospodyń Wiejskich. Coraz częściej zakładane są nowe koła lub reaktywowane stare. W szeregi członkiń wstępują młode kobiety, które widzą możliwości życia na wsi i aktywnego udziału w życiu społecznym.